GÜMRÜK KIYMETİNİN TESPİTİ

Yazar: Cahit YERCİ, MA, YMM 

Temelleri GATT 1947 ile atılan ve GATT 1994 ile güçlendirilen uluslararası ticaret sisteminin dayandığı temel düşünce, gümrük tarifelerinin azaltılması suretiyle ticarete serbestleştirme getirilmesidir. Sistem, gümrük vergisi oranlarının azaltılması suretiyle azaltılan korumanın, birtakım başka yollarla artırılmasına engel olacak kuralları da beraberinde getirmiştir. Gümrük kıymetinin belirlenmesinde uluslararası düzeyde tekdüze uygulama  yapılmasını ve bu suretle gizli korumacılığın  engellenmesini sağlamaya dönük olarak getirilen ve GATT 1994’ün olduğu gibi devraldığı, GATT 1947’nin VII. maddesindeki kurallar bunun en önemli örneğini oluşturmaktadır.    

Bu bağlamda, uluslararası ticarete yapay bir engel getirmemek için, gümrük kıymetinin,[1] GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’da yer alan esaslara göre belirlenmesi ve ithalatçı ülkelerin  gümrük vergisini bu suretle belirlenen değer üzerinden hesaplayıp almaları gerekmektedir. Buna göre, gümrük kıymetinin belirlenmesinde temel ilke, verginin hesabında, keyfi ve fiktif değerlerin değil,  işlemin gerçekleştiği değerin (satış bedelinin) esas alınmasıdır.  

Söz konusu anlaşmanın 1’inci maddesi uyarınca, eşyanın gümrük kıymeti, ithalatçı ülkeye ihraç amacıyla yapılan satışta,  aynı anlaşmanın 8’inci maddesinde yer alan hükümler çerçevesinde gerekli düzeltmelerin de yapıldığı fiilen ödenen ya da ödenecek fiyattır.[2]  

 

İthal malın gümrük kıymetinin GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın 1’inci maddesine göre belirlenemediği durumlar vardır. Böyle durumlarda, gümrük kıymetinin, aynı anlaşmanın, sırasıyla, 2’nci, 3’üncü, 5’inci ve 6’ncı maddelerine göre işlem yapılarak tespit edilmesi gerekir.[3] Bu şekilde de tespit yapılamazsa, gümrük kıymeti, GATT 1994’ün VII. maddesinin ve GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın  ilke ve genel hükümlerine uygun yöntemlerle ve ithalatçı ülkede mevcut veriler esas alınarak belirlenir.[4] GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın 7’nci maddesi, gümrük kıymetinin bu suretle belirlenmesi sürecinde de,  

·   keyfi ve fiktif kıymetlerin,

·   asgari gümrük kıymetlerinin,

·   ithalatçı ülkede üretilen eşyanın o ülkedeki satış fiyatının,

·   iki alternatif kıymetten yüksek olanının benimsenmesini öngören bir sistemin,

·   eşyanın ihraç ülkesindeki iç piyasa fiyatının,

·   aynı veya benzer eşyanın, GATT 1994’ün VI. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın 6’ncı maddesi hükümlerine göre hesaplanmış kıymeti dışındaki maliyet bedelinin,

·   ithalatçı ülkeden başka bir ülkeye ihraç edilen eşyanın fiyatının, 

kullanılmasına izin vermemektedir.  

Beyan edilen kıymetin gerçekliği ve doğruluğu konusunda ithalatçı ülkenin gümrük idaresinin haklı bir sebebe dayanarak kuşku duyduğu haller bulunmaktadır. Böyle durumlarda dahi, önceki paragrafta GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın 7’nci maddesinin izin vermediği belirtilen türden işlemlerin yapılması suretiyle kıymet belirlenmesi mümkün değildir. Belirtilen durumlarda, Gümrük Kıymeti Komitesi’nin[5]  kararı uyarınca, ithalatçıdan ek bilgi ve bilgiler istenecek ve bilgiler çerçevesinde kuşku giderilmeye çalışılacaktır. 

---

[1] Gümrük kıymeti, ad valorem esasa göre alınan gümrük vergilerinde, vergi hesabına esas olan değerdir.

[2] GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın hükümleri ülkemizin mevzuatına tamamen yansıtılmış durumdadır ve uygulama tamamen söz konusu hükümler çerçevesinde yapılmaktadır. Bknz. 4458 sayılı Gümrük Kanunu m. 23-31.

[3] Bir önceki maddeye göre gümrük kıymeti belirlenebiliyorsa, izleyen madde hükümlerine geçilmez.  Bunun tek istisnası, ithalatçının isteği üzerine, 5’inci ve 6’ncı maddenin uygulama sırasının değiştirilebilmesidir. Bknz. GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma m. 4.  

[4] GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma m. 7.  

[5] GATT 1994’ün VII. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma’nın 18’inci maddesi uyarınca kurulan ve DTÖ üyesi bütün ülkelerin temsilcilerinden oluşan komitedir.