Korumalı İşyerleri ve Bunlara Sağlanan Özendirmeler[1]

 

Hazırlayan: Cahit YERCİ, YMM

 

Giriş

 

Toplumun çok özel insanları olarak engelliler, eğitim ve iş olanaklarına erişim ve toplumsal yaşamın bütün alanlarına katılım hususunda ciddi açmazlarla karşılaşmaktadırlar. Bu açmazlar, engellilerin ekonomik edinimlerine ve refah kazanımlarına da engel oluşturmaktadır.   

 

Mevzuatımızda, belli önlemlerle destek olmak suretiyle engellerinin aşılmasına katkı için, engellileri gözeten ve onlara fırsat eşitliği sağlamayı amaçlayan  düzenlemeler ve uygulamalar vardır. Bunlardan biri, korumalı işyerleri bağlamında sağlanan avantajlı uygulamalardır.

 

Bu makalede bunlara değinilecektir.   

 

Korumalı İşyeri

 

“Korumalı işyeri”, işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilere mesleki rehabilitasyon sağlamak ve istihdam oluşturmak amacıyla devletin teknik ve mali yönden desteklediği ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen işyerini, ifade eder.[2]

 

Korumalı İşyerinde Çalışmak İçin Başvuru

 

Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik (KİHY) m. 13’te, engellilerin  korumalı işyerlerinde çalışmak için başvurularına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Buna göre,

 

• Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı ve korumalı işyerinde çalışmak isteyen engelli bireyler bireysel olarak veya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri aracılığıyla işyerlerine başvururlar.
• İşyeri, işe aldığı engelli bireyleri en geç bir ay içinde Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü ve Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür.
   

Korumalı İşyerlerine Kabul Edilecek Engelliler

 

Korumalı İşyerlerine en az % 40 oranında zihinsel veya ruhsal engelli olanlar kabul edilmektedir. İlave olarak, söz konusu engellilerin,

 

• 15 yaşını bitirmiş,
• Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı,

 

olmaları da gerekir (KİHY m. 14/1).

 

Korumalı İşyerlerine Başvuran Engellilerden İstenen Belgeler

 

 Korumalı İşyerlerine çalışmak amacıyla başvuran engellilerin aşağıdaki bilgi ve belgeleri sunması gerekir:

 

• T.C. Kimlik Numarası.
• Engelliler için Sağlık Kurulu Raporunun aslı (veya onaylı örneği)
• İki adet fotoğraf.
• Varsa, öğrenim belgesinin (veya çıkış belgesinin) aslı veya Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’nce onaylanan örneği

 

Korumalı İşyerlerinde Çalışan Engellilerin

Ücretlerinin Hazine’ce Ödenmesi  

 

Daha önce de belirtildiği üzere, “korumalı işyeri”, işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilere mesleki rehabilitasyon sağlamak ve istihdam oluşturmak amacıyla devletin teknik ve mali yönden desteklediği ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen işyerini, ifade etmektedir.

 

4857 sayılı İş Kanunu’nun ek 1’inci maddesinde, korumalı işyerlerinde çalışan engellilerin ücretleri bağlamında Hazine desteği düzenlenmiştir. Buna göre, korumalı işyerlerinde çalışan belirtilen engellilere işverenlerince zamanında ödenmiş olan ücretlerinin,

 

• korumalı işyerlerinde çalışan her engelli için 1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun’un 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince ödenen aylık tutarı kadarı,
• 29/1/2004 tarihli ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 2 nci maddesi kapsamındaki illerde kurulmuş bulunan korumalı işyerlerinde çalışan her engelli için ilaveten (a) bendi ile belirlenen tutarın yüzde yirmisi,
• korumalı işyeri statüsü almak için ilgili mevzuatla çalıştırılması zorunlu olan sayıdan daha fazla engelli çalıştıran işyerlerinde, zorunlu sayının üstünde çalıştırılan her engelli için ilaveten (a) bendi ile belirlenen tutarın yüzde yirmisi,
  bu ücretlere ilişkin yasal yükümlülüklerin de tam ve zamanında karşılanmış olması kaydıyla, Hazine tarafından işverene ödenir.
   
  Korumalı İşyeri İndirimi
   
  Korumalı İşyeri indirimi, Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK’nın) 89’uncu maddesinde yer alan ve korumalı işyerlerinde çalışan zihinsel ve ruhsal engellilerin ücretlerinin gelir vergisinden istisna edilmesini öngören bir indirimdir.[3]
   
  Söz konusu maddenin ilgili hükmüne göre, EHK hükümlerine göre kurulan korumalı işyerlerinde istihdam edilen ve iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engelli çalışanlar için diğer kişi ve kurumlarca karşılanan tutar dâhil yapılan ücret ödemelerinin yıllık brüt tutarının yüzde 100’ü oranında korumalı işyeri indirimi uygulanır.  İndirim uygulaması, her bir engelli çalışan için azami beş yıl süre ile geçerlidir. Yıllık olarak indirilecek tutar, her bir engelli çalışan için asgari ücretin yıllık brüt tutarının yüzde 150’sini aşamaz.
   
  Örnek 1: Mevcut düzenlemelere göre, korumalı işyeri istisnasından yararlanılacak tutarın üst sınırı 2017 yılı için nasıl hesaplanır?
   
  Örneğin Çözümü:2017 yılının tamamı için belirlenmiş aylık brüt asgari ücret tutarı 1.777,50 TL) esas alınarak korumalı işyeri istisnası olarak yararlanılacak tutarın üst sınırı  (1.777,50x12x1,50=) 31.995  TL olarak hesaplanacaktır.
  Örnek 2: Korumalı işyerinde çalışan ve aylık ve yıllık brüt ücretleri sırasıyla, 2.000 TL ve 24.00 TL olan zihinsel ya da ruhsal engelli için uygulanacak istisna tutarı ne olacaktır?
  Örneğin Çözümü: Engelliye ödenen yıllık ücretin tamamı gelir vergisinden istisna olacaktır. Başka bir deyimle, engellinin söz konusu ücreti üzerinden gelir vergisi hesaplanmayacak ve alınmayacaktır.
   
  Korumalı İşyerlerinde Çalışan Zihinsel Ve Ruhsal
  Engellilerin İşsizlik Sigortası Primi
   
  Korumalı işyerlerinde çalışan ve iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilerin işsizlik sigortası işveren payı Hazine tarafından karşılanır.[4]
   

---

[1] Bu makalenin ana kaynağı Heykel Rotary Kulübü’nce 2016 yılında yayımlanan “Her Yönüyle Engelli Hakları” kitabıdır.

[2] Engelliler Hakkında Kanun ( EHK) m. 3/birinci fıkra/ bent (i).

[3] GVK m. 89/birinci fıkra/14. bent

[4] İşsizlik Sigortası Kanunu (İSK) m. 49.